Mistrzostwa Związku Radzieckiego w piłce nożnej mężczyzn

Mistrzostwa ZSRR w piłce nożnej (ros. Чемпионат СССР по футболу, Czempionat SSSR po futbołu) – rozgrywki piłkarskie, prowadzone cyklicznie - corocznie lub co sezonowo (wiosną i jesienią) - mające na celu wyłonienie najlepszej męskiej drużyny w ZSRR.

Historia

Przed rewolucją 1917, piłka nożna była dość rozpowszechniona w carskiej Rosji. W 1912 roku został założony Rosyjski Związek Piłki Nożnej, skupiający ponad 150 drużyn z 33 miast o łącznej liczbie graczy około 8000. Zorganizowano trzy edycje Mistrzostw Imperium Rosyjskiego w piłce nożnej, z których jedna nie została zakończona.

Zainteresowanie piłką nożną nie spadło, a po rewolucji liczba drużyn piłkarskich w dalszym ciągu rosła. I wkrótce, wraz z rozgrywkami miejskimi i regionalnymi, zdecydowano się organizować mistrzostwo Federacji Rosyjskiej oraz ZSRR. Aż do 1936 roku uczestniczyły w nich reprezentacje miast i republik (w pierwszych trzech turniejach grały drużyny miast i republik, a w dwóch ostatnich tylko drużyny miast).

Turniej 1922 oficjalnie nazywał się Mistrzostwami Rosyjskiej FSRR, mimo że uczestniczył zespół Charkowa z Ukrainy. Pierwsze Mistrzostwa ZSRR odbyły się w 1923 roku. W sumie było sześć takich edycji.

W turnieju 1936 drużyny 6 miast po raz pierwszy walczyły o tytuł Mistrza systemem jednorundowym (dotychczas pucharowym). Pierwsze miejsce zajęła drużyna Moskwy, drugie – Leningradu, trzecie – Charkowa.

Mistrzostwa ZSRR w formie klubowej rozgrywane były od 1936 roku. Rozgrywki odbywały się w 3 ligach: Wysszaja Liga, Pierwaja Liga, Wtoraja Liga.

22 maja 1936 odbył się pierwszy mecz w Mistrzostwach ZSRR w piłce nożnej spośród drużyn klubowych (Dinamo Leningrad – Lokomotiw Moskwa 3:1). W pierwszym niepełnym sezonie radzieckiej ekstraklasy wiosną 1936 siedem drużyn z 3 miast (Moskwa, Leningrad i Kijów) walczyły systemem jednorundowym. Zwyciężyła drużyna Dinamo Moskwa, która wszystkie 6 meczów wygrała i ustanowiła absolutny rekord. Jesienią 1936 do nich dołączyła drużyna Dinamo Tbilisi. Dopiero od sezonu 1937 mistrzostwa rozgrywane systemem dwurundowym wiosna – jesień.

Mistrzostwa klubów były rozgrywane do końca istnienia ZSRR w 1991. System rozgrywek zmieniał się na przestrzeni lat. Najczęściej turnieje o Mistrzostwo ZSRR toczyły się w formie rozgrywek ligowych (mecz i rewanż) w systemie wiosna-jesień. Zmieniała się także nazwa najwyższej ligi. Nazwę Wysszaja Liga nadano jej w sezonie 1971. W latach 1936–1941 i 1945-1948 nosiła nazwę Grupa A, w latach 1949–1969 Klasa A (w niektórych sezonach także Klasa A1 lub Klasa A. Grupa 1), a w 1970 Wysshaja Grupa A.

Mistrzowie i pozostali medaliści

Mistrzostwa Imperium Rosyjskiego (1912-1914)

Sezon K T Mistrz Wicemistrz III miejsce Br. Król strzelców Uwagi Mistrzostwa Imperium Rosyjskiego (ros. Чемпионат Российской империи по футболу) 1912 1 Petersburg (finał 2:2, powt.4:1) Moskwa Charków, Kijów (półfinaliści) ? ? 5 drużyn, play-off 1913 1 Odessa (finał 4:2 anulowano) Petersburg Charków, Moskwa (półfinaliści) ? ? 12 drużyn, play-off 1914     nie dokończono z powodu I wojny światowej

Mistrzostwa miast i republik ZSRR (1923-1935)

Sezon K T Mistrz Wicemistrz III miejsce Br. Król strzelców Uwagi Mistrzostwa Rosyjskiej FSRR (ros. Чемпионат Российской СФСР по футболу) 1923 1 Moskwa (finał 3:0) JuŻD Charków Kołomna, Irkuck (półfinaliści) ? ? 16 drużyn, play-off Mistrzostwa ZSRR (ros. Чемпионат СССР по футболу) 1924 1 Charków (finał 2:1) Leningrad Zakaukaska SFRR 2 Jakiw Ałfiorow (Charków) 4 drużyny, play-off 1925     nie rozgrywano 1926     nie rozgrywano 1927     nie rozgrywano 1928 2 Moskwa (finał 1:0) Ukraińska SRR Białoruska SRR ? ? 6 drużyn, play-off 1929     nie rozgrywano 1930     nie rozgrywano 1931 1 Rosyjska SFRR (finał 7:1) Zakaukaska SFRR Ukraińska SRR ? ? 6 drużyn, play-off 1932 3 Moskwa (finał 5:1) Leningrad Donbas, Charków (półfinaliści) 4 Wasilij Smirnow (Moskwa) 8 drużyn, play-off 1933     nie rozgrywano 1934     nie rozgrywano 1935 4 Moskwa Leningrad Charków 6 Michaił Jakuszyn (Moskwa) 6 drużyn

Mistrzostwa ZSRR (1936-1991)

Sezon K T Mistrz Wicemistrz III miejsce Br. Król strzelców Uwagi Grupa A mistrzostw ZSRR w piłce nożnej (ros. Группа «А» чемпионата СССР по футболу) 1936 (wiosna)     1 Dinamo Moskwa Dynamo Kijów Spartak Moskwa 6 Michaił Siemiczastny (Dinamo Moskwa) 7 klubów, 1 runda 1936 (jesień)     1 Spartak Moskwa Dinamo Moskwa Dinamo Tbilisi 7 Gieorgij Głazkow (Spartak Moskwa) 8 klubów, 1 runda 1937     2 Dinamo Moskwa Spartak Moskwa Dynamo Kijów 8 Boris Paiczadze (Dinamo Tbilisi), Leonid Rumiancew (Spartak Moskwa), Wasilij Smirnow (Dinamo Moskwa) 9 klubów 1938     2 Spartak Moskwa CDKA Moskwa Mietałłurg Moskwa 20 Makar Honczarenko (Dynamo Kijów) 26 klubów, 1 runda 1939     3 Spartak Moskwa Dinamo Tbilisi CDKA Moskwa 21 Grigorij Fiedotow (CDKA Moskwa) 14 klubów 1940     3 Dinamo Moskwa Dinamo Tbilisi Spartak Moskwa 21 Grigorij Fiedotow, (CDKA Moskwa), Siergiej Sołowjow (Dinamo Moskwa) 13 klubów 1941     wstrzymane przez II wojnę światową 1942–1944     nie rozgrywano Pierwsza grupa mistrzostw ZSRR w piłce nożnej (ros. Первая группа чемпионата СССР по футболу) 1945     4 Dinamo Moskwa CDKA Moskwa Torpedo Moskwa 24 Wsiewołod Bobrow (CDKA Moskwa) 12 klubów 1946     1 CDKA Moskwa Dinamo Moskwa Dinamo Tbilisi 18 Ołeksandr Ponomariow (Torpedo Moskwa) 12 klubów 1947     2 CDKA Moskwa Dinamo Moskwa Dinamo Tbilisi 14 Wsiewołod Bobrow (CDKA), Walentin Nikołajew (CDKA Moskwa) 13 klubów 1948     3 CDKA Moskwa Dinamo Moskwa Spartak Moskwa 25 Siergiej Sołowjow (Dinamo Moskwa) 14 klubów 1949     5 Dinamo Moskwa CDKA Moskwa Spartak Moskwa 26 Nikita Simonian (Spartak Moskwa) 18 klubów Klasa A mistrzostw ZSRR w piłce nożnej (ros. Класс «А» чемпионата СССР по футболу) 1950     4 CDKA Moskwa Dinamo Moskwa Dinamo Tbilisi 34 Nikita Simonian (Spartak Moskwa) 19 klubów 1951     5 CDSA Moskwa Dinamo Tbilisi Szachtar Stalino 16 Awtandil Gogoberidze (Dinamo Tbilisi) 15 klubów 1952     4 Spartak Moskwa Dynamo Kijów Dinamo Moskwa 11 Andriej Zazrojew (Dynamo Kijów) 14 klubów, 1 runda 1953     5 Spartak Moskwa Dinamo Tbilisi Torpedo Moskwa 14 Nikita Simonian (Spartak Moskwa) 11 klubów 1954     6 Dinamo Moskwa Spartak Moskwa Spartak Mińsk 11 Anatolij Iljin (Spartak Moskwa), Władimir Iljin (Dinamo Moskwa), Antonin Soczniew (Trudowyje Riezierwy Leningrad) 13 klubów 1955     7 Dinamo Moskwa Spartak Moskwa CDSA Moskwa 15 Eduard Strielcow (Torpedo Moskwa) 12 klubów 1956     6 Spartak Moskwa Dinamo Moskwa CDSA Moskwa 17 Wasilij Buzunow (ODO Swierdłowsk) 12 klubów 1957     8 Dinamo Moskwa Torpedo Moskwa Spartak Moskwa 16 Wasilij Buzunow (CSK MO Moskwa) 12 klubów 1958     7 Spartak Moskwa Dinamo Moskwa CSK MO Moskwa 19 Anatolij Iljin (Spartak Moskwa) 12 klubów 1959     9 Dinamo Moskwa Łokomotiw Moskwa Dinamo Tbilisi 16 Zaur Kałojew (Dinamo Tbilisi) 12 klubów 1960     1 Torpedo Moskwa Dynamo Kijów Dinamo Moskwa 20 Zaur Kałojew (Dinamo Tbilisi) 22 kluby 2 grupy+finały 1961     1 Dynamo Kijów Torpedo Moskwa Spartak Moskwa 22 Giennadij Gusarow (Torpedo Moskwa) 22 kluby, 2 grupy+finały 1962     8 Spartak Moskwa Dinamo Moskwa Dinamo Tbilisi 17 Michaił Mustygin (Biełaruś Mińsk) 22 kluby, 2 grupy+finały Pierwsza grupa klasy A mistrzostw ZSRR w piłce nożnej (ros. Первая группа класса «А» чемпионата СССР по футболу) 1963     10 Dinamo Moskwa Spartak Moskwa Dynama Mińsk 27 Oleg Kopajew (SKA Rostów nad Donem) 20 klubów 1964     1 Dinamo Tbilisi Torpedo Moskwa CSKA Moskwa 16 Władimir Fiedotow (CSKA Moskwa) 17 klubów 1965     2 Torpedo Moskwa Dynamo Kijów CSKA Moskwa 18 Oleg Kopajew (SKA Rostów nad Donem) 17 klubów 1966     2 Dynamo Kijów SKA Rostów nad Donem Neftianik Baku 20 Ilja Datunaszwili (Dinamo Tbilisi) 19 klubów 1967     3 Dynamo Kijów Dinamo Moskwa Dinamo Tbilisi 19 Michaił Mustygin (Dynama Mińsk) 19 klubów 1968     4 Dynamo Kijów Spartak Moskwa Torpedo Moskwa 22 Birodar Abduraimov (Paxtakor Taszkent), Georgi Gawaszeli (Dinamo Tbilisi) 20 klubów 1969     9 Spartak Moskwa Dynamo Kijów Dinamo Tbilisi 16 Nikołaj Osianin (Spartak Moskwa), Władimir Proskurin (SKA Rostów nad Donem), Dżemal Cherchadze (Torpedo Kutaisi) 20 klubów, 2 grupy+finały Wyższa grupa klasy A mistrzostw ZSRR w piłce nożnej (ros. Высшая группа класса «А» чемпионата СССР по футболу) 1970     6 CSKA Moskwa Dinamo Moskwa Spartak Moskwa 17 Giwi Nodia (Dinamo Tbilisi) 17 klubów Wyższa liga mistrzostw ZSRR w piłce nożnej (ros. Высшая лига чемпионата СССР по футболу) 1971     5 Dynamo Kijów Ararat Erywań Dinamo Tbilisi 16 Eduard Małofiejew (Dynama Mińsk) 16 klubów 1972     1 Zoria Woroszyłowgrad Dynamo Kijów Dinamo Tbilisi 14 Ołeh Błochin (Dynamo Kijów) 16 klubów 1973     1 Ararat Erywań Dynamo Kijów Dinamo Moskwa 18 Ołeh Błochin (Dynamo Kijów) 16 klubów 1974     6 Dynamo Kijów Spartak Moskwa Czornomoreć Odessa 20 Ołeh Błochin (Dynamo Kijów) 16 klubów 1975     7 Dynamo Kijów Szachtar Donieck Dinamo Moskwa 18 Ołeh Błochin (Dynamo Kijów) 16 klubów 1976 (wiosna)     11 Dinamo Moskwa Ararat Erywań Dinamo Tbilisi 8 Arkadij Andreasjan (Ararat Erywań) 16 klubów, 1 runda 1976 (jesień)     3 Torpedo Moskwa Dynamo Kijów Dinamo Tbilisi 13 Aleksandr Markin (Zenit Leningrad) 16 klubów, 1 runda 1977     8 Dynamo Kijów Dinamo Tbilisi Torpedo Moskwa 17 Ołeh Błochin (Dynamo Kijów) 16 klubów 1978     2 Dinamo Tbilisi Dynamo Kijów Szachtar Donieck 19 Gieorgij Jarcew (Spartak Moskwa) 16 klubów 1979     10 Spartak Moskwa Szachtar Donieck Dynamo Kijów 26 Witalij Staruchin (Szachtar Donieck) 18 klubów 1980     9 Dynamo Kijów Spartak Moskwa Zenit Leningrad 20 Siergiej Andriejew (SKA Rostów nad Donem) 18 klubów 1981     10 Dynamo Kijów Spartak Moskwa Dinamo Tbilisi 23 Ramaz Szengelia (Dinamo Tbilisi) 18 klubów 1982     1 Dynama Mińsk Dynamo Kijów Spartak Moskwa 23 Andriej Jakubik (Paxtakor Taszkent) 18 klubów 1983     1 Dnipro Dniepropetrowsk Spartak Moskwa Dynama Mińsk 18 Jurij Gawriłow (Spartak Moskwa) 18 klubów 1984     1 Zenit Leningrad Spartak Moskwa Dnipro Dniepropetrowsk 19 Siergiej Andriejew (SKA Rostów nad Donem) 18 klubów 1985     11 Dynamo Kijów Spartak Moskwa Dnipro Dniepropetrowsk 35 Ołeh Protasow (Dnipro Dniepropetrowsk) 18 klubów 1986     12 Dynamo Kijów Dinamo Moskwa Spartak Moskwa 21 Aleksandr Borodiuk (Dinamo Moskwa) 16 klubów 1987     11 Spartak Moskwa Dnipro Dniepropetrowsk Žalgiris Wilno 18 Ołeh Protasow (Dnipro Dniepropetrowsk) 16 klubów 1988     2 Dnipro Dniepropetrowsk Dynamo Kijów Torpedo Moskwa 16 Aleksandr Borodiuk (Dinamo Moskwa), Jewhen Szachow (Dnipro Dniepropetrowsk) 16 klubów 1989     12 Spartak Moskwa Dnipro Dniepropetrowsk Dynamo Kijów 16 Siergiej Rodionow (Spartak Moskwa) 16 klubów 1990     13 Dynamo Kijów CSKA Moskwa Dinamo Moskwa 12 Walerij Szmarow (Spartak Moskwa), Ołeh Protasow (Dynamo Kijów) 13 klubów 1991     7 CSKA Moskwa Spartak Moskwa Torpedo Moskwa 18 Igor Koływanow (Dinamo Moskwa) 16 klubów

Statystyka

Klasyfikacja według klubów

W dotychczasowej historii Mistrzostw ZSRR na podium oficjalnie stawało w sumie 11 drużyn. Liderem klasyfikacji jest Dynamo Kijów, który zdobył 13 tytułów mistrzowskich.

Stan na maj 2017.

Dynamo Kijów

Spartak Moskwa

CSKA Moskwa

Torpedo Moskwa

Dinamo Moskwa

Dinamo Tbilisi

Dnipro Dniepropetrowsk

Ararat Erywań

Dynama Mińsk

Zoria Woroszyłowgrad

Zenit Leningrad

Lokalizacja drużyn mistrzowskich
10 i więcej mistrzostw ZSRR

Lp.	Klub	Miejsca na podium			Zwycięskie sezony
1.	Dynamo Kijów	13	11	3	1961, 1966, 1967, 1968, 1971, 1974, 1975, 1977, 1980, 1981, 1985, 1986, 1990
2.	Spartak Moskwa	12	12	9	1936 (j), 1938, 1939, 1952, 1953, 1956, 1958, 1962, 1969, 1979, 1987, 1989
3.	Dinamo Moskwa	11	11	5	1936 (w), 1937, 1940, 1945, 1949, 1954, 1955, 1957, 1959, 1963, 1976 (w)
4.	CSKA Moskwa	7	4	6	1946, 1947, 1948, 1950, 1951, 1970, 1991
5.	Torpedo Moskwa	3	3	6	1960, 1965, 1976 (j)
6.	Dinamo Tbilisi	2	5	13	1964, 1978
7.	Dnipro Dniepropetrowsk	2	2	2	1983, 1988
8.	Ararat Erywań	1	2	0	1973
9.	Dynama Mińsk	1	0	3	1982
9.	Zenit Leningrad	1	0	1	1984
10.	Zoria Woroszyłowgrad	1	0	0	1972
10.	Szachtar Donieck	0	2	2
11.	SKA Rostów nad Donem	0	1	0
	Łokomotiw Moskwa	0	1	0
13.	Žalgiris Wilno	0	0	1
	Czornomoreć Odessa	0	0	1
	Neftianik Baku	0	0	1
	Mietałłurg Moskwa	0	0	1

Mistrzowie wśród miast i republik ZSRR

• 4 razy:

drużyna Moskwy

• 1 raz:

drużyna Charkowa

drużyna Rosyjskiej SFRR

Klasyfikacja według miast

Siedziby klubów: Stan na maj 2017.

Uhonorowane kluby

Po zdobyciu 10 tytułów mistrza ZSRR zezwala się na umieszczanie na koszulce złotej gwiazdki symbolizującej liczbę wywalczonych tytułów mistrzowskich.

Mistrzowskie gwiazdki ma:

• Dynamo Kijów
• Spartak Moskwa
• Dinamo Moskwa

Uczestnicy

W 54 ligowych Mistrzostwach ZSRR rozgrywanych od 1936 do 1991 roku włącznie wzięło udział ogółem 61 zespołów. Spośród nich tylko Dynamo Kijów i Dinamo Moskwa uczestniczyły w każdej edycji.

• 54 sezony: Dynamo Kijów, Dinamo Moskwa
• 53 sezony: Spartak Moskwa
• 51 sezonów: Dinamo Tbilisi, Torpedo Moskwa
• 49 sezonów: Zenit Leningrad
• 48 sezonów: CSKA Moskwa
• 44 sezony: Szachtar Donieck
• 39 sezonów: Dynama Mińsk
• 38 sezonów: Łokomotiw Moskwa
• 33 sezony: Ararat Erywań
• 27 sezonów: Neftçi PFK
• 26 sezonów: Czornomoreć Odessa, Krylja Sowietow Samara
• 24 sezony: Kajrat Ałmaty
• 22 sezony: Paxtakor Taszkent
• 21 sezonów: SKA Rostów nad Donem
• 19 sezonów: Dnipro Dniepropetrowsk
• 18 sezonów: Metalist Charków
• 17 sezonów: Dinamo Leningrad
• 14 sezonów: Zoria Woroszyłowgrad
• 13 sezonów: Torpedo Kutaisi
• 11 sezonów: Žalgiris Wilno, Rotor Wołgograd, Nistru Kiszyniów
• 9 sezonów: Karpaty Lwów
• 7 sezonów: Daugava Ryga
• 6 sezonów: WWS Moskwa, Krylja Sowietow Moskwa
• 5 sezonów: Elektrik Leningrad
• 4 sezony: Mietałłurg Moskwa
• 3 sezony: Kubań Krasnodar, Admirałtiejec Leningrad, Pamir Duszanbe, Trudowyje Riezierwy Leningrad, Wołga Gorki
• 2 sezony: Fakieł Woroneż, Spartak Tbilisi, Spartak Ordżonikidze, SKA Odessa, Kalev Tallinn
• 1 sezon: Metałurh Zaporoże, WMS Moskwa, Tawrija Symferopol, Silmasz Charków, Urałmasz Swierdłowsk, Staliniec Moskwa, Łokomotyw Kijów, Szynnik Jarosławl, Dinamo Rostów nad Donem, Temp Baku, Spartak Leningrad, Dinamo Kirowabad, Guria Lanczchuti, Spartak Charków, Zenit (Bolschewik) Leningrad, ODO Swierdłowsk, Piszczewik Moskwa, Lokomotiwi Tbilisi, zespół m.Kalinin, Buriewiestnik Moskwa

Zobacz też

• I liga radziecka
• Puchar ZSRR

Linki zewnętrzne

• Tabele końcowe na stronie RSSSF (ang.)
• Statystyki na stronie KLISF (ros.)